Artikelen
Bomen over (laan)bomen
Bomen over (laan)bomen
De discussie over de toekomst van de laanbomen langs o.a. de Duerswâldmerwei heeft veel reacties opgeleverd. Er is belangstelling en waardering voor onze oude lanen in de omgeving. In dit artikel wat meer informatie over oude bomenlanen.
Historie
Het gebruik van bomen langs wegen en lanen is al heel oud. Historisch kaartmateriaal toont dat aan. Langs bijvoorbeeld de Foarwurkerwei en de Swarte Singel in Bakkeveen staan op oude kaarten al rijen bomen ingetekend. Waarom men dat deed is niet zeker maar hoogstwaarschijnlijk zal de productie van hout daarbij een rol gespeeld hebben. De wegen waren destijds vaak in handen van particulieren en hout zorgde voor inkomsten. Ook wordt er wel beweerd dat Napoleon wilde dat zijn soldaten in de schaduw konden marcheren.
De herkenbaarheid van en oriëntatie op wegen in het landschap, dat voorheen minder bomen kende dan tegenwoordig, zal in vroeger dagen ook zeker een rol gespeeld hebben.
Er zijn reisverslagen bekend van wandeltochten waarin de loftrompet gestoken werd over het lommerrijke groen langs sommige wegen dat het wandelgenot vergrootte.
De schaal en de maatvoering waarin de bomen destijds werden aangeplant was een andere dan tegenwoordig. Men kende alleen vervoer per paard en wagen, te paard, of te voet…… Daar waar die historische maatvoering nog herkenbaar is, ervaren we nu extra de charme van deze oude lanen.
Laanbomen en walhout
Er is een duidelijk verschil tussen het gebruik en de uitstraling van laanbomen, waarbij de bomen aan weerszijden of in de middenberm op regelmatige afstand aangeplant zijn, of de uitstraling van walhout in de bermen. Walhout is meestal op spontane wijze ontstaan. Waar walhout zorgt voor luwte en tegelijkertijd minder zicht geven op het achterliggende landschap, geven laanbomen naast schaduw een extra ruimtelijke dimensie aan het beeld van de weg. Het zicht op het achterliggende landschap blijft bij de toepassing van laanbomen bijna altijd gehandhaafd.
Door de aanwezigheid van bomen langs wegen kan een automobilist beter afstanden inschatten wat de verkeersveiligheid verbetert.
In de IJsselmeerpolders was polderblindheid destijds één van oorzaken van verkeersongelukken. Door het oorspronkelijk gebrek aan beplanting langs wegen kon men de afstanden minder goed inschatten.
Wettelijke eisen voor laanbomen
De wegbeheerder heeft op grond van de Wet op de Aansprakelijkheid voor wat betreft veiligheidseisen van bomen ten opzichte van de weggebruikers te voldoen aan een aantal voorwaarden. Zo is regelmatige inspectie van de bomen precies voorgeschreven.
Voor vrachtverkeer is het noodzakelijk dat de stammen van de bomen 6 tot 8 meter vrije opkroonhoogte hebben; dit is inclusief eventuele doorhanging van takken. Het is noodzakelijk om op jonge (boom)leeftijd met snoeien te beginnen om daarmee grote snoeiwonden te voorkomen. Elke wond is namelijk een potentiële invalspoort voor infectie van de boom. De gedachte dat snoeiwonden ter bescherming van de boom ingesmeerd moet worden met een schimmelwerend middel is grotendeels achterhaald. Een gezonde boom zal normaliter kleine snoeiwonden overgroeien. Zeker bij de “hardere” boomsoorten zoals de eik worden wonden niet meer ingesmeerd.
Probleem is dat de oudere bomen pas op latere leeftijd naar de (voor toenemend verkeer gewenste) opkroonhoogte toe gesnoeid zijn. Door afnemende vitaliteit in combinatie met onjuist snoeien vielen helaas dikwijls grote wonden in de stam. Voor de boom een niet meer terug te draaien foutieve handelwijze.
Wettelijke afstand tot de weg
Er is in bestaande situaties zoals langs de Duerswâldmerwei geen wettelijke verplichting om bomen langs wegen bijvoorbeeld vanwege gewijzigde verkeerssituaties te verwijderen. In geval van verwijdering vereist de Natuurwet in de meeste gevallen herplant. Die herplant behoeft niet persé op dezelfde locatie plaats te vinden.
In nieuwe situaties is er geen wettelijke afstand van bomen tot de weg vereist. De her en der in publicaties genoemde afstanden vinden hun oorsprong in (niet wettelijke) richtlijnen.
Herplant van bomen in bestaande lanen, is dat zinvol?
Wanneer er door gebreken incidenteel bomen verwijderd moeten worden is herplant van een jong exemplaar in de schaduw van oudere exemplaren meestal niet succesvol. Ook esthetisch gezien is vervanging met een jong boompje amper een verbetering.
Zeker bij ziekte explosies zoals bijvoorbeeld in het noorden van Friesland door iepziekte heeft plaatsgevonden, is herplant met dezelfde soort door de grote kans op een nieuwe aantasting met dezelfde iepziekte niet zinvol.
Wanneer lanen vervangen?
Om een laan in stand te houden zal op een gegeven moment nieuwe aanplant moeten plaatsvinden, maar de vraag is: wanneer doe je dat? Bij duurzame houtsoorten zoals eik kan daar lang mee gewacht worden, niet alleen omdat eiken heel oud kunnen worden zoals iedereen weet, maar ook omdat elke oude boom een niet te onderschatten waarde voor de natuur heeft. Wat leeft er niet allemaal in een oude boom! Ook uit oogpunt van esthetiek dient men terughoudend te zijn met vervanging. Oude bomen zijn zeer karakteristiek van vorm en zoals eerder aangegeven zijn ze vaak in een historische maatvoering toegepast.
Juist omdat eiken zo oud kunnen worden is er het risico dat gedurende de lange levensduur van de laan er sommige exemplaren zullen uitvallen, met als gevolg onderbrekingen in de laanstructuur. Dat is nu eenmaal inherent aan de keuze voor eik als laanboom.
In de Noordoostpolder heeft men destijds voor populieren gekozen. Dan weet je op voorhand dat grootschalige vervanging relatief snel aan de orde zal zijn. Bij mijn weten zijn de meeste populieren inmiddels dan ook verdwenen.
In de volgende Slûswachter meer over de natuurwaarde van oude eiken.
« terug naar overzicht artikelen