Artikelen
De bodem is de basis
De bodem is de basis.
Op maandag 19 december 2022 gaf Theo Mulder een inspirerende en zeer informatieve lezing over dit thema. Er waren veel boeren aanwezig. Dat was precies wat de Natuerferiening had gehoopt. Het thema was immers: hoe houden we de bodem gezond en levend? Daartoe zou het roer om moeten in de landbouw, maar daar niet alleen.
Theo Mulder (van Mulder Agro) legt uit hoe het anders kan en zou moeten in de landbouw. Hij baseert zijn inzichten en ervaringen vooral op de reizen die hij in het buitenland heeft gemaakt, zoals Indonesie. Daar wordt veel meer aan kringloop landbouw gedaan. Theo is een groot voorstander van het Kringloop denken.
Hij verwijst naar andere lezingen die hij heeft gehouden en die op internet zijn te vinden, zoals Symphony of Soils en Festival B in Drachten. Daar kunnen ge-interesseerden ook idee-en opdoen.
Een gezonde bodem werkt zoals de stofwisseling in de mens: de bovenste laag is de -maag- die voedsel verteert en humus vormt. Die humus kun je vergelijken met de poep die door het darmstelsel kruipt; daar wordt alles omgezet in bruikbare energie. In de bodem wordt humus omgezet in nuttige voedingsstoffen voor de gewassen. Die omzetting gebeurt door schimmels, insecten, bacterie-en.
De humus in gezonde grond kan ziektes weren, water vasthouden en ook koolstof vasthouden. Allemaal van groot belang !
Bodemleven
2015 was het jaar van de bodem. In een hand aarde (grond) zitten als het goed is, meer bacterie-en en schimmels dan dat er mensen op aarde zijn. Een gezonde bodem produceert gezond en voedzaam voedsel. Zoals een gezond darmstelsel voor de mens van belang is; ook de hersenfunctie is beter bij een gezonde darmflora! We moeten zuinig zijn op de bodem. Van de hele globe bestaat slechts 3 % uit vruchtbare teelaarde!
De grond is als de pens van een koe. Op die vergelijking komt Theo bij herhaling terug; het verheldert zijn betoog steeds weer. De darmen zetten het voedsel om in energie. De levende organismen in de bodem zetten het regenwater, de planten resten, alles wat in de bodem terecht komt, om in energie. Maar dat proces kun je ernstig verstoren als er teveel van bepaalde stoffen in de bodem terechtkomen, of als er gifstoffen in de bodem komen. Zoals ook bij mensen met slecht eetgedrag: dat verstoort de gezonde stofwisseling in de darmen. Pesticiden en kunstmest verstoren de kringloop van zonlicht, regenwater, plantengroei en bodemleven.
Kunstmest.
Justus von Liebig (1803-1873), uitvinder van kunstmest, bracht aanvankelijk veel vooruitgang: hogere productiviteit per hectare. Maar, net als bijvoorbeeld Mansholt, kwam hij tot andere inzichten toen duidelijk werd wat de gevolgen zijn van veelvuldig en langdurig gebruik ervan. Hij werd een tegenstander van veel gebruik van zijn eigen vinding.
Kunstmest geeft wel extra plantengroei, maar maakt de plant minder voedzaam en minder smakelijk voor de mens.
Fosfaat, een bestanddeel van veel soorten kunstmest, komt voor in de natuur. Het wordt gebruikt bij de energiehuishouding van planten om zonlicht in voedsel om te zetten. Fosfaat wordt ook gewonnen in dagbouw uit Marokko, maar dat product is eindig. Vroeger werd wel pingu-inpoep voor bemesting gebruikt.
Veel fosfaat toevoegen aan de grond verstoort echter de natuurlijk kringloop van de plantengroei. De grond raakt eraan verslaafd en de kringloop werkt niet meer. Voor productie is dan kunstmest onmisbaar geworden.
In onze gekweekte groentes die gangbaar zijn in de supermarkten zien we dat de mineralen en vitamines erin teruglopen. Een Broccoli van 1985 is niet gelijk aan een broccoli van 2022. Nee de broccoli van 2022 is minder rijk en voedzaam. Theo laat grafieken zien met vergelijkingen van voedsel uit 1985 en nu. De Duitsers noemen onze tomaten van tegenwoordig ook wel -Wasserbomben-: er zit geen kracht meer in en er zit geen smaak meer aan. Dit is hoofdzakelijk door de massaproductie van groentes, met veel gebruik van kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen. Of in kassen waarbij de gewassen hun voeding uit een voedingsgootje moeten halen. Er komt dan geen echt bodemleven meer aan te pas.
Pesticiden
Maar de bodem is lang niet altijd gezond. We maken het bodemleven stuk met gebruik van kunstmest en pesticiden (pesticide betekent eigenlijk: pest doder. Dus: doder van plagen) . Er zijn pesticiden die gelden als allesdoder. Moeten we daar blij mee zijn?
Theo Mulder houdt zijn enthousiaste betoog graag positief, maar ontkomt er niet aan uit te leggen dat gebruik van pesticiden de dood betekent van het nuttige bodemleven. Hij citeert president Rooseveldt die zei: -A nation who destroys it.s soil destroys itself-(een land dat zijn bodem vernietigt, vernietigt zichzelf).
-We gebruiken in Nederland rond de tien miljoen kilo landbouwgif per jaar. Tien miljoen kilo. De bodem, en daarmee het hele voedselsysteem, is hopeloos verslaafd. En dat is desastreus voor de biodiversiteit, terwijl biodiversiteitsverlies een minstens even grote ramp is als klimaatverandering- (Peek, Denktank Voedselsysteem in de biodiversiteitscrisis. NRC 10/12/2022).
Alternatieven: toekomstperspectief.
Het kan ook anders. In Noord Korea zag Theo voorbeelden van kringloop denken. Goede humusvorming zorgt door de fermentatie van de natuurlijke voedingsstoffen (plantenresten) voor veel effectieve micro organismen (ESM). Die dragen bij aan een evenwichtige verhouding koolstof-stikstof.
Ook kan men werken met een groenbemester, dat geeft juist rijker bodemleven. Daarnaast wordt een groenbemester ook wel toegepast om uitspoelen van de grond te voorkomen. De grond wordt dan meer een spons die vocht kan vasthouden. Zo wordt de ergste verdroging tegengegaan.
-Groenbemesters activeren het bodemleven en helpen zo mee om de bodem gezond te houden. De toplaag van de bouwvoor zit vol met nuttige bacterie-en, schimmels, protozoa, bodeminsecten en wormen. Groenbemesters helpen het bodemleven in stand te houden en dragen daardoor bij aan bodemweerbaarheid en gezondheid- (internet).
De natuur kan zoveel zelf, en vaak veel beter! Vooral wanneer je het bekijkt op de kwaliteit van de productie (niet alleen naar de kwantiteit), en ook met het oog op de langere termijn. Elk groen blad is als een zonnepaneel: het zet zonlicht om in energie. De plant onttrekt vocht en voedsel aan de grond, maar brengt ook de suiker die de plant zelf vormt weer terug in de grond. Deze kringloop kan zichzelf goed in stand houden.
De natuur laat planten afsterven in de herfst. Groenbemesting en iedere bemesting zou dan ook beter in de herfst kunnen plaatsvinden. Anders dan nu meestal gebeurt (in de lente). De gunstige invloed kan dan rustig doordringen in de bodem gedurende de winter.
Bewustwording en veelomvattende verandering
Verandering vraagt tijd, en verandering kan niet alleen komen van de boeren. Voor een goed perspectief op de toekomst van allen, inclusief de landbouw, is veel meer nodig. De banken en de overheid zouden moeten bijspringen als boeren willen omschakelen. De supermarkten, de hele voedingsindustrie, zouden andere prijzen moeten berekenen, zodat boeren een eerlijker aandeel krijgen in de opbrengsten van hun product. Biologische producten zouden niet zoveel duurder moeten zijn dan de gangbare producten; het omgekeerde zou eigenlijk beter zijn. De consument zou dan eerder geneigd zijn deze producten te kopen. De consumenten, wij allemaal, zouden moeten accepteren dat goed voedsel niet voor vrijwel niets te koop kan zijn. En ook dat er wel eens een kromme komkommer tussen ligt; die is niets minder lekker!
Kringloopdenken.
Dit is het centrale thema van het betoog van Theo Mulder. Hij wijst op acties als -Give a shit- of -Tour de poep- ; acties om menselijke fecalie-en te verzamelen en in de landbouw toe te passen. Ook de consument zelf kan dan deel zijn van de kringloop in de landbouw. Hij verwijst ook naar de film -Holy shit- .
-We willen kringlooplandbouw uitoefenen maar in ons systeem zit een groot lek: onze eigen poep en plas spoelen we namelijk door de WC. Daarmee gaan kostbare nutrie-enten verloren die een boer nodig heeft om duurzaam voedsel te verbouwen.
Bijna alles wat we eten komt van een boerderij. Na vertering komen de resterende grondstoffen niet terug op de boerderij. In de huidige kringloop van mineralen in het landbouw-voedselsysteem zit namelijk een groot lek. Alle mineralen uit de menselijke uitwerpselen komen uit de bodem van de boer maar keren daarin niet terug. Het tekort dat ontstaat wordt aangevuld met kunstmest en dierlijke mest.
Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat we in Nederland jaarlijks 35 miljoen kilo fosfaat, 110 miljoen kilo stikstof en 34,5 miljoen kilo kali verloren laten gaan. Dit spoelen we met zijn allen gewoon door in de wc. Dit is absoluut niet vol te houden. Kali halen we nu vooral uit Rusland. Fosfaat uit Marokko en stikstof met hulp van fossiele energie uit de lucht. Voor 10 ton kalkammonsalpeter is 3.600 m3 aardgas nodig. Met de huidige aardgasprijzen vliegen de kosten omhoog.
De samenleving wil graag kringlooplandbouw. Met deze actie willen we bewustwording kweken om het beter te doen. De boeren willen dit ook en zien de voordelen hiervan. De zeer hoge kunstmestprijzen versnellen dit denken. Omdat er zoveel mineralen verloren gaan ontstaan er wereldwijd tekorten. Het is belangrijk dat we als samenleving het gat in de kringloop dichten en de barrie-eres slechten die hergebruik van essentie-ele mineralen en waardevolle stoffen belemmeren.-
(internet)
Door bewustwording van wat we op ons bord krijgen en door gezonder eetgedrag wordt de goede boer ook wel de dokter van de toekomst genoemd. Door het andere denken ontstaan er andere stromingen, zelfs doctoren in het ziekenhuis beseffen hoe belangrijk gezonde voeding is voor het lichaam. Beter dan pilletjes slikken.
Echter, helaas is de voedingsindustrie heel machtig, en weet alternatieven (biologische) af te wenden. Er moet veel gebeuren, maar het kan! Als we allemaal in beweging komen, gebeurt er werkelijk wat.
Na afloop van de lezing ontstond een levendige discussie. Velen bleven aan de verschillende tafeltjes doorpraten: hoe gaan we dat dan doen? Waar moet je mee beginnen?
Laten we hopen dat deze avond heeft bijgedragen aan een verandering ten goede in de landbouw rond ons dorp.
Oene Roelsma en Claartje Slofstra
« terug naar overzicht artikelen